HEATHKIT HW 2036 VHF ALICI - VERİCİ RESTORASYONU / Bölüm 3

 RESTORATION of a HEATHKIT HW 2036 VHF TRANSCEIVER / Part 3

Üç bölümlük bu yazının girişini buradan ve verici plaketi üzerindeki çalışmalarımı içeren ikinci bölümünü de buradan okuyabilirsiniz.

Verici kısmıyla ilgili sorunları hallettikten sonra artık cihazın üst tarafında bulunan alıcı kısmıyla ilgilenebilirdim. Belirtmiş olduğum gibi, cihaz epeyce sağırdı. Bir kıyaslamayla anlatmak gerekirse, elimdeki aynı dönemden kalma KDK VHF telsizde -121 dBm'lik işaret zar zor da olsa hoparlörden duyulabiliyor fakat bu cihazda -105 dBm'den zayıf işaretler gürültüye karışıp gidiyordu. Bu nedenle alıcı kısmındaki bobinlerle (L201'den L210'a) oynayarak durumu düzeltmeye çalıştım ve tabii ki "kestirmeden gittiğim" için hüsrana uğradım. Ne yapacağımı enine boyuna düşünmeden önce durumu daha da kötü yaptım :) fakat sonradan aklım başıma geldi. Uslu uslu kılavuzdaki adımları izleyince işler yoluna girdi.

Devrelerin üstten görünüşü: Sol altta VCO ayrı bir kutu içinde, sağ altta BCD anahtarlar. Sol üstteki plaket alıcı, sağ üstteki ise sentezör.

Solda sentezör, sağda alıcı plaketi ve parça yerleşimi.

Bu ayarları el kitabı ayrıntılı olarak verdiği için tekrardan anlatmaya gerek duymuyorum, aşağıda yalnızca ana hatları ve püf noktalarını vereceğim.

Alıcıyı ayarlamaya VCO'yu ayarlayarak başlamak gerekiyor. Aslında VCO ile oynamak istemiyordum çünkü vericinin frekansında bir sorun yoktu (hatırlarsanız bu cihazda vericinin frekansı VCO frekansının 6. harmoniği). Fakat yine de el kitabındaki tüm adımları izlemiş olmak için bu ayarı da yaptım. Bu işi VCO kutusunun üstündeki deliklerden C511 ayarlı kondansatörüne ve L501 bobinine ulaşılarak yapılıyor. İşin ilginç yanı, bu ayarı frekansmetre ile çıkış frekansına bakarak değil, TP401 noktasındaki gerilime bakarak yapmak çok daha kolay, ama bir osiloskop ya da giriş empendansı 10 MΩ olan bir voltmetre kullanmak şart. Ayar bir defa alma konumunda, bir defa da PTT'ye basarak gönderme konumunda yapılıyor.

VCO ayarlandıktan sonra, ayar frekansımızı seçip (bant ortası olabilir, mesela 146 MHz) alıcı kısmına geçiyoruz. Anten girişinin boş olması ve squelch'in tümüyle açık olması gerek (sesi de tümüyle kısmak şart tabii). Burada Heathkit firmasına hayranlığımı daha da arttıran bir uygulama var. Heathkit, evinde bu cihazı monte eden her amatörün bir osiloskop ya da hassas bir ölçü aleti olamayabileceğini düşünerek cihazın kendi S-metre göstergesini basit bir ölçü aleti gibi kullanma olanağı sunmuş. Bunu sağlayabilmek için size yine kitin içinden çıkan birkaç parça ile bir RF prob yaptırıyor. Ben merakımı gidermek için bu yolu izledim ve çok keyif aldım. Yine de sonuçları osiloskop ile kontrol ettim ve kendi multimetrem ile sonradan biraz ince ayar da yaptım.

El kitabında verildiği şekliyle RF prob

Benim yaptığım haliyle RF prob :)

 

Bir defa probunuz hazır olunca alıcı plaketindeki P soketindeki fişi çıkarıp yerine probun çıkışını bağlıyoruz böylece S-metre göstergemiz bir ölçü aletine dönüşüyor. Hem alıcı hem de verici plaketlerindeki bütün bobinlerin nüvelerini en tepeye (silme) kadar çıkarıyoruz. Ardından probun canlı ucunu sentezör plaketindeki C soketine değdirerek L402-L403 bobinlerini ibrenin en yüksek sapmasını elde edene kadar ayarlıyoruz. Bu sentezörden alıcı plaketine giden işaretin genliği için. Sonraki adım probun ucunu Q202 transistörünün G2 bacağına dokundurup L212-L213 (giriş filtresi) bobinleri ile oynayarak en yüksek sinyal seviyesini sağlamak. Bundan sonra RF prob ile işimiz bitiyor, çıkardığımız fişleri yerlerine takıyoruz, ön paneldeki mikroampermetremiz tekrar S-metreye dönüşüyor. Artık işaret üretecimizi anten girişine bağlayıp (ben -50 dBm sinyal seviyesi ile başladım) L201'den L210'a en yüksek işareti görecek şekilde ayar yapabiliriz. Göstergenin ibresi ne zaman maksimuma dayanırsa sinyal seviyesini azaltmak gerekiyor. Ben bu şekilde -116 dBm'de 1 kHz işareti duyabilecek kadar hassasiyet elde ettim. -118 dBm'de squelch açılmaya başladı. 

Yukarıda da belittiğim gibi, bu ayarların bütün ayrıntıları cihazın montaj kılavuzunda. Burada çok özet bilgi veriyorum, ama aldığım bazı pratik notları da aktarmamda yarar var çünkü bunlar benzer bütün FM cihazlara uyarlanabilir:

• İlk iki adımda bütün gerilimleri yüksek empedanslı moderne bir voltmetre ile kontrol etmek ve iyileştirmek şart. Cihazın kendisini, kendi ayarı için kullanmak ve analog gösterge ile işaret seviyesine bakmak çok hoş olsa da, sayısal bir ölçü aleti kullanınca şurada 0,1 mV, orada 0,2 mV falan derken toplamda ciddi bir iyileştirme sağlıyoruz. Sonuçta alıcının girişine gelen işaret µV düzeyinde. Bunun için en kolay yöntem L201-L210 arası ayarları yaparken plaketteki S-metre bağlantı noktasına (P soketi) dijital multimetrenin ucunu bağlamak. Aslında aynı mantıkla RF probun ucunu dijital multimetreye bağlayarak kullanmak da mümkün. Ben hepsini denedim, bana göre en iyi yol önce Heathkit'in önerdiği gibi yapmak, sonra da gelişmiş ölçü aletleriyle ince ayar ile performansı en yükseğe çıkarmak.
• Bir bobinin iki tane tepe noktası olabiliyor, birincisi ferit nüve dipte iken, diğeri de yukarılarda iken. Böyle bir durumda Heathkit'in tavsiyesi nüveyi plakete yakın konumdaki tepe noktasına ayarlamak.
• Nüvelerin gevrek ve kırılgan olduğunu unutmamak ve doğru ayar tornavidasını kullanmak çok önemli (tornavidanın fiberglas, ucunun da seramik gibi yalıtkan bir malzemeden yapılmış ve nüveye uygun uca sahip). Nüvenin çok zor dönmesi halinde, nüve yavaş yavaş dışarıya çıkarılıp biraz teflon gres uygulanabilir. Ben bütün dikkatime rağmen L209'un nüvesini kırdım. Elimde aynı nüveden olmasaydı, kendim trafo yapmak gibi epey uğraştıracak bir işe girmek zorunda kalacaktım, neyse ucuz kurtardık.

Kırılan nüvenin bulunduğu L209 bobini. Nüve parçalarını çıkarmak da ayrı bir dert!

Sağda 15 yıl önce İzmir Çankaya'dan, Onur 4 iş hanından almış olduğum bobinler. Neye niyet neye kısmet. Son gidişimde hemen hemen bütün dükkanların kapanmak üzere olduğunu görüp çok üzüldüm.

• Ayarların bir defada bitmeyeceğini önceden bilmek gerek. Tam iyileşme ayar prosedürü 7-8 defa tekrarlandığında gerçekleşiyor.
• Alıcı ve sentezör kartları, VCO gibi RF geçirmez kutuların içinde olmadığı için son ayarları tek kullanımlık alüminyum fırın tepsisinden yaptığım bir "kasa"nın içinde yaptım. Alüminyum levha ile cihazın kendi üst kasasının bir kopyasını yaptım, bunda bobinlere karşılık gelecek yerlere küçük delikler açtım, sonra da basbayağı yerine vidaladım. 

Tek kullanımlık alüminyum fırın tepsisi şekillendirilmeyi bekliyor

Geçici "kasa" yerine vidalanmış

Üst tarafta plaketin yerleşim planının 1:1 ölçekteki kopyasından yararlanarak bobinlerin üzerine gelecek şekilde açılmış delikler

Geçici "kasa" yerindeyken farklı frekanslarda FM susturma testi

• Tamamladıktan sonra antene bağlayıp konuşan istasyonları bir süre dinlemek, mümkünse başka bir amatörden yardım alarak sesin kalitesine bakmak da şart. Bu cihazda alış ofset osilatörünün frekansı ile (C438 ayarlı kondansatörü) ve L210 ile bir parça oynayarak sesi daha da iyileştirmek mümkün. Ben fazla kurcalamadım, çünkü bir sıkıntı görmedim.

Ayarlarda istediğim performansı elde ettiğimden emin olmak için yaptığım bir test de "FM susturma" (FM quieting) testi oldu. Hatırlaycağınız gibi, FM'in bir üstünlüğü, alıcının ayarlamış olduğu frekansta gelen işaretin geri plan gürültüsünü bastırması, radyoyu "gürültüsüzleştirip" yalnızca istenilen audio işaretin hoparlörden gelmesini sağlaması. Cihazın ne kadar genlikteki işaret ile ne kadar susturma sağladığı aslında FM alıcı için alıcı hassasiyetinin de bir ölçüsü. Normal olarak üreticiler de bu değerleri belirtiyorlar. Nitekim HW-2036 için Heathkit "antene 0,5 µV'luk işaret, 15 dB susturma sağlar" demiş. Bunu ölçmenin kolay bir yolu var. Cihazın audio çıkışından hoparlörü ayırıp yerine 4Ω, 8Ω gibi bir yük bağlamak. Ölçü aletiyle ses seviyesini gözlerken anten girişine RF işaret uygulandığında ses seviyesinde kaç dB düşüş olduğuna bakmak. Ben şu anda cihazın özelliklerinde yazılı genlikteki işareti (0,5 µV = -113 dBm) anten girişine verdiğimde 18-20 dB susturma elde ediyorum demek ki Heathkit'in verdiği değerlerden çok daha ilerideyim. Yalnız bu cihaz için unutmamamız gereken bir nokta var: Alıcının hassasiyeti çalışma aralığının tamamında (144-148 MHz) aynı olmayacaktır. O yüzden hep "ayar yaptığım frekans" gibi ifadeler kullanıyorum. Daha modern cihazlar gibi duyarlılığını dinamik olarak geniş bir aralıkta aynı düzeyde tutma özelliği olmadığından, ayar frekansınızın altında ve üstünde duyarlılığı yitirmeye başlıyorsunuz (kabaca +/- 500 kHz'den sonra). O nedenle ayar frekansınızı seçerken bunu hatırlamakta yarar var. 

Bunların dışında yaptığım bir şey, S-metrenin düzgün çalışmadığından kuşkulandığım için Q204 transistörünü ve D201 diyotunu değiştirmek oldu. Aslında alıcı düzgün ayarlandıktan sonra S-metre de kusursuz olarak işini yapıyordu ama yine de emin olmak istedim. Q204 bir MPF105 idi, yakınımdaki bir satıcıdan değerleri çok yakın olan bir MPF102 aldım ve kullandım. D201 için de 1N4149 yerine 1N4148 kullandım. Ama daha da önemlisi, hazır bu iş için alıcı plaketini sökmüşken, sentezör plaketini de sökmem ve bütün Tantal kondansatörleri değiştirmem oldu. 

Bildiğiniz gibi böyle 40-50 yıl gibi sürelerin ardundan Tantalum sığalar kaçak yapar hale geliyor. Özellikle PLL döngüsünden sorun çıkmamasını garanti etmek için tümünü değiştirdim. Herhalde modern çok katmanlı seramik sığalar da iş görürdü ama devrenin aslına sadık kalmayı tercih ettim.

Bütün Tantal kondansatörler yenilendikten sonra (sarı ve şişman olanlar)

Son ve aslında benim "kozmetik" işlerden saydığım bir iş de göstergenin yanmış lambasını değiştirmek oldu. Bu iş için sarı bir LED de kullanabilirdim ama hem bu cihazla enerji tasarrufu derdim olmadığı hem de restorasyonda olabildiğince aslına sadık kalmayı tercih ettiğim için uygun bir lamba ile değiştirdim (Grain of wheat   -Buğday "danesi"- 11*470)

İlk yazıda da belirtmiş olduğum gibi bütün bu onarım ve değişikleri tamamlamam 4 ay kadar zaman aldı. Bu arada zaman zaman durup bazı konularda bilgimi arttırmak için biraz araştırma ve okuma yapmam de gerekti. Örneğin PLL'in çalışması konusunda çok şey öğrendim, bundan da memnunum. Söylemekten asla çekinmiyorum: Benim için "hazır" aldığım şeylerin verdiği tatmin çok sınırlı ve hemen de bitiyor. HW-2036'nın restorasyonu bu anlamda benim çok tatmin eden güzel bir proje oldu. İstasyonuma da tarihi değeri ve güzel bir hikayesi olan ilginç (ve de gürül gütül çalışan) bir cihaz eklendi. Kısmetse cihazla ilgili bir video da hazırlayıp YouTube kanalıma ekleyeceğim. Sorularınız olursa her zaman beklerim.